TSHISHE UTSHIMAU UTAPUETAMUNA KA ATUSHKATENITI NETE UTENAT

Tshima minu-takushinieku  ute Tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti nete utenat.

Eukuannat ninan ka atushkatakau eka ka minupanitunanut tshetshi kau minupanitakanit tshekuan  ute Akamassissit mak Naptau

Tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti, apu tshishikashunanut  kie apu tshishikuakanit anitshenat etushkatakau tapuetamuna  kie apu unuipanitakanit aimun eshi pitshitinak auen utaimun.

Ninan eshi-pinipanitaiaht tshe ishi-uitshiakanihit auenitshenat, mitshetuit ishinakutakanu tshe tshi uitshiakaniht innuat, aissimeuat kie kutakaht eshinniuit auenitshenat kie nete aitaht utenaua Akamassissit mak Napatau.

Ninan eshi uitshiakanit auenitshenat tshe tshi uitamuimit tshekuannu eka ishi-minuenitamikut, tshekuannu eka minupanikut kie tan eshi uetshit piuenimakanit kie tan eshi uauinakanit nenu eshinniuiht nete aitaht utenaua.

Nitanan tshe tshi minu-uitshitshit auenitshenat ka natuapatak tshe tshi uitshiakaniht eka ka minupanit, tauat ka tshishkutamuakaniht nenu tshe ishi uitshiat auennua, tshe tshi natutuat eshi uitamakuht tshekuannu eshpaniti kie tshe tshi uauitamuat eshi minuanit tshipa ishi pimitauat nenu eka minushkakuht tshekuannu ka uitakau.

Nasht nitapuetatishuanan innuat, aissemuat kie kutakaht eshinniuit innuat, mak anitshenat eka ka minu-utinakaniht eshinniuit kutakaht auenitshenat kie nenu eshi-aiamiaht auenitshenat nete utenassit ka aitaht ute Akamassissit mak Napatau tshe tshi nasht ui mishkakaniht tshipa ishi uitshiakanuht kie minupanitakaniht ka ut ishi-piuenimakaniht eshinniut.

Tshin uetshit tshipa tshi nituapaten tshe tshi uitshitat nete ka atusseu-katshitapatakanit, ka aiminanut kiemak Tshin uetshit tshe tshi natuapamiaht.

Tsheku  auen tshipa tshi apashtau nenu Tshishe utshimaua utapuetamunu ka atushkatakaniti tshe tshi uitshiakanit?

Tshishe utshimau ka atushkatakaniti utapuetamuna ka uitshiakaniht auenitshenat nete Akamassissit mak Napatau, kassinu auen eshinniut tshika uitshiakanu miam anitshenat innuat, aissimeuat, kutakaht innuat eshinniuit, kie eshi aiamiaht auenitshenat ka ishi matenitahk eka ka ishi-minupanit nete aitaht utenat.

Anitshenat tshishe utshimaua utapuetamunu ka atushkatamuat uitshieuat eiat ka peiku-pimipanitishuniti (katshishkutamatsheutshuapit, tshishe utshimaua ka atushkuat, ka atusseshiht, natukunitshuapit ka atusseshiht kie nete kutaka atusseuna tekuniti) auen ka nishtuapamat auenua eka ka minupanikut nete utatusseunit nanishtuit eshinakunikau atusseuna ka uitanikau.

Ni ka uitshi-atussemananiht ka atusseshiht ka peiku-pimipanitishuht uinuau nasht tapuetatishuht tshe tshi ishpitenimimihit tshe uitshi-atussematshiht.

Eukuan tshe ishi tuamaht mamu uitshituiatshi tshe tshi mamukamaht minu uitshitun atushkatamatshi.

Nashtutamuna tshika apashtakanua nete ka ishi-uetashutet tshekuan, tshe ishi-tutakanit kie tshe tshi minupanitakanit eka ka ishi-minupanin, tshika uitshikun tshe ishi ueueshtain ne eka ka minupanin nete ueshkat.

Anitshenat ka uitshiat auennua utipenitamunu ka atushkatamuat tshipa tshi  itashinamuat nenu eka ka minushkakuin etutakuin ua piuenimukuin, nete tshishe utshimaua utapuetamunu ka atushkatenit.

Patush tapishku tapuetakau anitshenat ka mamishitsheumut kie ne ka mamishimakanit eku eukuan tshe ishi-pimipaniakanit ua uitshiakaniht.

Eku minupaniti ka ishi uitshishkau anitshenat tshishe utshimaua utapuetamunu ka atushkatamuat, tshika tshipaikanu ka ishi mamishitsheumuin nete tshitipenitamuna ka ut pimutain tshitaimun.

Eku eka tapuetatishuieku, eshk tshika tshi pimutan ka mamishitsheumuin nete tshitipenitamunit eka ka minu tutakuin.

Tshekuan ka ishi uauitamin nete tshishe utshimau utapuetamuna atusseunit, apu tshikut unuitashinakanit tshitaimun kie apu tshikut uitamuakaniht anitshenat tshishe utshimaua utipenitamunu ka atushkatamuat ka atusseshiht tshe ishi pimutakanit aimunu ka ueuetashutakau.

Aiminan kiemak tshe shakassinitain mashinaikan nete ka atusseu katshitapatakanit tshe tshi tshissenitamin tshe tshi uitshikuin nete tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti.

Eukuan eshi atushkatenit tshishe utshimau utapuetamun tshe tshi:

  • auenitshenat tshe tshi ishpitenitakanit nete uetutet kie tshiam ishpitenitakanit eshinniuit
  • tshishe utshimau utapuetamunit tshe tshi mishitakanit kie uauitakanit  auen tshe ishi
  • tshe tshi minu uitshitunanut kie minu nishtutatunanut
  • tshe tshi uitshiakanit e peikussit auen, ka peiku pimipanitishuat ka atusseshiht kie nete etaht utenamuat tshe tshi minu nishtutak, nanatu-tshissenitak kie uauitahk eka ishi minupananut ka ishi piuenimakanit auen eshinniut
  • tshishkutamuht auenitshenat tshe tshi mishkakau tshe ishi minupaniat nenu eka ka tapuetatishuniti tshe tshi mamu uitshiakaniht
  • nanatu mishka tshekuan tshe tshi minupanitain eka ka minupanit
  • eka animita tshekuan ua ishi tutamin tshe tshi minupanitain
  • natshishkuht auenitshenat nete etaht
  • minitishu tshe tshi uapamukuin

Tshekuan essishuanut apu minupanitunanut?

Takun eka ka minupanitunanut nete tshitanniunat. Takunu eka ka minupanit   tshekuan nete uitshimitunit kiemak  uitapamitunit.

Tshika mishta mateniten eka ishi minupanini nete tshitanniunit.

Nanatu uitshikushini tshipa ishi tuten, ishi- nishtutatishun kie tshipa ishi uauiten eshpanin eka minupanin eukuan shash tshitshipanu uauitshitun nete tshitanniunit.

Eku eukuan ne ishi tshitshipanini nete minuenniunit, matshipanitun tshika tshi ueueshtan kie  mekuat tshika minukun tshishkutamatun.

Eku kutak eshinakuak matshipanitun e piuenimakanit auen eshinniut,  numat animinu. Nenu eshi akueiakanut nete ka ut piuenimakanit numat pikunaku nete utanniunit.

Animenitakuna eshi matshipaniakanit auen. Apu senitamin tshipa tuten kiemak tshipa issishuen tshekuan.

Tshipa tshi ishinakuan eka tshissenitenaua tshipa ishi tuten tshe tshi minupanitain ka ishi animiuin nete ka ishi piuenimukuin tanite eshk apu tshi minutain tshe meshkanam nete uetutein. Tshipa tshi mishken tshe tshi uitshikuin nete  uitshitunit.

Tshipa tshi ishinakun  tshe tshi nete utshipanit nete eshi pimipanitakanit kiemak eshi atushkatet eka ka minupaniti auen.

Tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkatakaniti tshipa tshi uitshikut auenitshenat uitahk kie apishish uauitak eshpanit kie tshipa ueueshtakanu papeik eka ka ishi minupanit tshekuanu nete utanniunuat.

Katipan ishinakunua eshi uauitshiakanit auenitshenat nete ut tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti. Tshipa tshi uitshitinan:

  • atushkata eka ishi-minupanin
  • tshe tshi nishtutamut tshishe utshimau umashinaikana kashakassinitakaniti kiemak umashinaikana uenuipanitati
  • Tshe tshi nishtutamin ueueshitun uauitamatun kie eshi uitshiakanit auenitshenat tshe uitshishkau nete ka ueueshtakanit  kie kutaka eshi pimpanitakanit ka ueueshtakanit. Apu tshi uitamataht tshipa ishi tuten tshekuan nete ka ueueshtakanit muku  tshipa tshi minituanan etashtenit anitshenat kauitshiat auenua nete ueueshitunit PLIAN Ka atusseu katshitapatakanit umue etashtenit Homepage – Public Legal Information Association of NL (PLIAN) kiemak kutakat ka uauitshiaushuat nete ka ueueshtakanit
  • natuapata tshe tshi tshishkutamakuin eka ka minupanit auen utanniunit tshe tshi uitshitishuin
  • tshe tshi uauitamuiat tshekuannu eka ishi minupanituieku tsheuitshimakanit kiemak ne tepenitak mitshuapinu etain
  • tshe tshi uauitamuiat tshekuannu eka minupanituieku tshutshemam
  • ueueshta ka ishi tutakuin e piuenimukuin kiemak eshinakushin tshitanniunit kiemak eshi aiamiain

Ninan Eshi-pimipanitishuiat

Tshe ishi uetashutakanit tshekuan

Etshitapatakanit Piuenimitun

Ka peikunuenimitishuat eshinniuit auenitshenat eshi tshitapamakaniht

Ninan eshi-pimipanitaiat nitatusseunan ninatutenan kie nitshiuenamuanan ka ishi akuiakanit auen. Amieu muku  tshe tshi tutakanit, eukuan eshinakuak tshe tshi ueueshtakanit  tshe tshi minupanitunanut.

Tshinakatuapatenan tshitaimunu, eshi tshitapatamak tshekuan, e natutamaku, eshi kuetshimuiaku  kie eshi mamitunenitamaku .

Anite tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti tshi minukun tshe tshi nanatu-tshissenitamin, mamitunenitamin tshekuan ua ishi uitshikushin tshe tshi minuenimuin tshe ishi tutamin tshekuan nete tshitanniunit.

Tshekuan eshi tutakanit tshekuan tshe ishi-uetashutet? Kie tshekuanu uet apashtakanit eshi atushkatet?

Eshi uetashutakanit tshekuan eukuan nishtam tshitapatakanit e animipanit eshpinanut. Nitshitapatamuanan tshekuanu anu numat ua apashtat auenitshenat ka ui uitshikushiht tshe tshi nishtutak eshpananunit nete uitshitunit.

Ninan eshi atushkateniti tshishe utshimau utapuetamuna, nitutenan  tshe tshi mamunimat eshi uetashutet tshekuan kie ka ishi piuenimakanit auen.

Eshi uetashutet tshekuan eka ka minupanit minu tshitapatakanu tshipa ishi uitshiakanuht auenitshenat eka ka minupanit nete utanniunuat. Tshitapatakanu nenu eshi akuiakaniht kie tshe ishi uitshiakaniht.

Ni tshitapatenan mamu e uitapashtuakanit auen, e aimitunanut, kie tshe tshi minu nishtutuakanit kie uitshiakanit auenitshenat tshe tshissenitak tshe ishi minutaht tshekuanu eka ka minupanitkuht.

Nika minanit auenitshenat nete tshe that tshe tshi natutuakanit, nika shutshitieshkuananit tshe tshi uauitak ka ishi akuiakaniht, kie nika uitshiananiht kassinu auenitshenat etaht nete uiapamakaniht.

Tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti apishish tshika uauitakanu peta nenu eka ka minupanit  eukuan tshe ishi kukuetshimunanut:

  • Tshekuan ishpanipan?
  • Auen akuiakanipan?
  • Tanite uetshi ishpanit tshekuan eka ka minupanit?
  • Tan etenitakau/etenimuht? Anite miam eshpanit eka ka minupaniht kie anutshish?
  • Auen matenitak eshpanit? Tan eshi matenitak?
  • Tshekuannu natuenitakau?
  • Auennua tshe minukuht eshi natuenitakau tshekuanu tshe tshi tutakanit?
  • Tsheku auen kutak eshinakaunit tshe tshi uitshikuht?
  • Tan tshipa ishi ueueshtanu mamu tshe tshi tananuht tshe tshi ueueshtakanit eshpananut (eshpanit auen, auenitshenat, utenat , kie nete kassinu ka ishi takuak tshekuan assit etananuht)?

Tshishe utshimau utapuetamuna  nete utenat ka atushkateniti apashtakanu piuenitamun e uauitakanit kie anitshenat ka peikutipenimitishuat eshi tshitapatakau uetashutamunu tshe tshi uitshiakanit auen. Anitshenat utenat ka tshishkutamuakanit tshe uitshiaushiht kie uinuau ishi kuetshitshemut:

E peikussit auen

  • Tanite uetshi tshissenitakanit tshe natutuakanit auen eshpanit utanniun?
  • Tshissinuashtakanu a/kushinatakanu a/apu uapatamak a tshekuan petaimaku ?
  • Tan tshe ishi uitshiakuht auenitshenat utanniunuat ka ut piuenimakaniht? Kie tan tshe ishi uitshi-atussemakuht tshe tshi nishtutamaniakuht eshi matenitakuak eshinniut auen piuenimitun?
  • Anuen kaniupanit katshi aimitunanuht kie/kiemak eshpananuht eka minupanitunanut?
  • Tan tshe ishi tutamak tshe tshi eka akuitunanuht?

Eshi ueueshtakaniti tshekuanna/etatiniti etshitapatakaniti

  • Tan etatiniti/tshe ishi ueueshtakanit eka ka minupanitunanut? Eukuan a eshi matenitakuak e peikutipenimitishunanuht? Eshinakunikue, tanite uetshi itenitamak kie ishi mamitunenitamak eshpanit peikutipenimitishuna etatiniti?
  • Takun a shutsheshumuatsheun? Tshekuan en?

Utenau

  • Tan tshe ishi utinamaku , ishpitenitamaku kie nishtuapatamaku  ka ishinniunanut kie tshe ishi tutamak apishish e uauitakanit tshekuan tshe tutakanit?
  • Tan eshpishat akuitun? Takun a nimetaun, anutshish aitinanut nete etananut kiemak utenat akuitun?
  • Tan tshe ishi uauitamaku eshinniunanuht, piuenimitun eshinniuit auenitshenat, ka ishi minakanit auen tshekuanu tshe utshi minuenimut utanniunit kie kushinatuan?
  • Tshipa tshi a kie tan tshe ishi uitamaku nete utenat, atmak tshe tshi unuishkuakuht nete etaht?
  • Tan tshe ishi ishpitenitamak utashpitenitamunuau kie eshpitenitakushiht kassinu auenitshenat ka ui uitshikushiht?
  • Tshishe utshimau utenat ka atushkateniti utapuetamuna tshika nishtuapatamuht eshi matenitakunit tshekuanu eka ka minupanit nete etananuht utenassa nipatshi ishi uapatenan eka ka minupanitunanut. Nika uitshiaushinan tutakaniti tshe ishi pimutanut tshe ishi uitshiakanit auenitshenat, ka atusseshiht, utenassa aitanuhti kie/kiemak nete tshishe utshimat.

Tshe ishi tutamaht tshekuan uitshitun

  1. Mamu tananu tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti nete utenat
  2. Etshitshipananut e aimitunanut
  3. Mamu anakanut katshishkutamuaknit utenat ka uauitshiaushut uitshitunu
  4. Natshishkuanuht katshkutamuakaniht ka uauitshiaushut nete utenat
  5. Tutakanu (Ka uauiepinanut, apu animitakanit tshe tshi aiminanut)
  6. Tshishtakanu eshi -pimipananut (etakuak kiemak eka takuak tapuetamun)
  7. Minuat tshipa tshi ishi tutakanu, patush nituenitakaniti

Apu animak eshi tutamaht eshi atushkatet tshe uitshiakanit auen eka ka minupanit utanniunit. Ni uitshi-atusseminanit auenitshenat eka minupanutshe, nasht tshe tshi tapuetatishuat ishpitenitamunu kie tshe tshi uitshitshiht at eshpish animenitakau tshe tshi aimiht.

Ishinakuaki tshin muku  peikussini mak anitshenat eka ka minupanishkau eka ui tatau nete ua ueueshtain, tshika uitshitinan tshe ishi mishkamin tshe tshi tshin uetshit aiatinamin eshpanit tshekuan.

Nanatu-katshishtinan kiemak tshe shakassinitain mashinaikan nete ka atusseu-katshitapatakanit tshe ut utinamin tshe tshi ishinakunikue Tshishe utshimau utapuetamuna atusseun uitshikuin.

Nishtam tshika aimiau Kauitshiaushit tshika uitamuau ka ishpanin. Eku tshe uitamashku eshi pimipanit nitatusseunanu e uitshiakanit auen kie tshika uauitamakun tshipa ishi tuten tshe tshi uitshikuin.

Ka nikan tshishkutamuakanit tshika natshishkuau tshe tshi uapamitau anitshenat tshe uauitshishkau kutakaht katshishkutamuakaniht ka uauitshiauashuiht.

Utenat katshishkutamuakaniht ka uauitshiaushuiht uitshieuht auennua nete shetshinuht Tshishe utshimaua utapuetamunu ka atushkateniti nete utenat kie takunua tshe ishi tutak tshekuannu eka ka minupaniti auennua utanniunit.

Anitshenat utenat  ka minakaniht tshe tshi uitshiat auennua tshishkutamuakanuht eshi uetashutet tshekuan tshe minutakaniti eka ka minupanit, piuenimitun eshi-nakatuapataknnit, eka ka minu utinakanit auen eshi inniut kie anitshenat ka tipan eshi nniuit e peikutshitapamitishuht.

Anitshenat katshishkutamuakaniht uauitshitunu minakanuht tshe ishi atushkatakau uauitshitunu etshitapakaniht utat ka ishpanit eka ka minupaniht, tshitapatakanu ka ishi tshishkutamuakaniht kie nenu eshinakunit eka ka minupaniti auennua tshe uitshiat.

Anitshenat utenat katshishkutamuakaniht tshe tshi uitshiaht auennua nete etanunit utenat aitauht kie kassinu nete assit uautshipanuht. Katipan ishi-aimuht: akeneshau-aimuht, mishtikushiu-aimuht kie nete katshiteu-assia passé uautshipanuht kie uinuau utaimunuau ishi-aimuht.

Tshin mak ne tshe uauitshishk nete tshishe utshimaua utapuetamunu ka atushkatamuat nete utena kataht tshika minukunau tshe tshi uauitameku :

  • Tshekuan ishpanipan?
  • Auen tapin?
  • Tauht a kutakaht auenitshenat?
  • Tan tshe ishpish tshitshipananuht e aimitunanuht?
  • Tan tshe ishinakutakanit natshishkatuieku? uetshit a tshika uapamitunau, nete ka atusseu-katshitapatakanit a, ka uauiepinanut a kiemak mitin a tshika tutenau?
  • Tan tshe ishi-pimipanitaiek e natshishkatuieku?
  • Tshekuan tshe ishi-kuetshimukuin kie tan tshe ishi-tshiuenimin aimun?
  • Tshekuan tshe apashtakanit tshe tshi minupanitakanit ne eka ka minupanit?

Apu tshikut shitshimukuin tshe tshi tapuetamin ne ua ishi uitshikuin nete tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti nete utenat, tshin uetshit tshipa tshi nakain.

Tshishe utshimau utapuetamuna ka atushkateniti nete utenat mamu pimipanitakanu nete utipenitamuna tshishe utshimau kie nete Akamassissit mak Napatau tshishe utshimau uitapamitunu kie uitshimitunu ka atushkatenit. Eku ne shuniau nete tshishe utshimau ka nakatuapatak ka ishi nimetaht auenitshenat utshipanu.